Thương cảng Vân Đồn từng là trung tâm giao thương quan trọng của Việt Nam từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 18, thu hút nhiều thuyền buôn từ châu Á và châu Âu. Ngay phần dưới đây, hãy cùng nhau tìm hiểu chi tiết về thương cảng này nhé!
Vị Trí Đắc Địa Của Thương Cảng Vân Đồn
Hiện nay, vẫn tồn tại nhiều quan điểm đa dạng về phạm vi của thương cảng, tuy nhiên các nhà sử học đồng thuận rằng thương cảng Vân Đồn không chỉ đơn thuần là một bến cảng duy nhất, mà thực tế là một hệ thống các bến thuyền cổ phân bố trên các đảo và ven bờ vịnh Hạ Long, Bái Tử Long.
Vị trí tuyệt vời của thương cảng Vân Đồn
Khác với khái niệm truyền thống về một bến cảng tập trung, thương cảng Vân Đồn được xem là một mạng lưới bến thuyền cổ, rải rác trên các vùng đất ven biển từ Quảng Yên đến Móng Cái. Các bến thuyền này phục vụ như các điểm trung chuyển và trao đổi hàng hóa, giao thương giữa các cộng đồng vùng ven biển và các khu vực khác trong và ngoài nước.
Sự phân bố rộng lớn của các bến thuyền cổ này không chỉ phản ánh sự phong phú và đa dạng của hoạt động thương mại tại khu vực, mà còn thể hiện sự linh hoạt và tính toàn cầu của mạng lưới giao thương trong thời kỳ cổ đại. Điều này cho thấy thương cảng Vân Đồn không chỉ là một điểm đến đơn thuần, mà là một hệ thống phức tạp và đa chiều, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế và văn hóa của khu vực.
Lịch Sử Lâu Đời Của Thương Cảng Vân Đồn
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào năm 1149, thời vua Lý Anh Tông, thương cảng Vân Đồn đã được thành lập để phục vụ hoạt động buôn bán và trao đổi hàng hóa. Đây không chỉ là một bến cảng duy nhất mà là một hệ thống các bến thuyền cổ trải rộng từ Quảng Yên đến Móng Cái, phục vụ cho việc mua bán hàng hóa quý và trao đổi sản vật địa phương.
Nhà Lý đã thúc đẩy hoạt động ngoại thương tại Vân Đồn thông qua nhiều chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho sự phát triển của thị trường này. Các hàng hóa trao đổi tại đây bao gồm các sản vật tự nhiên phong phú như trầm hương, ngọc trai, vàng, bạc, đồng, cùng các mặt hàng nhập khẩu như gấm vóc.
Lịch sử lâu đời của thương cảng lâu đời nhất Việt Nam
Trong thời kỳ nhà Trần, với sự phát minh ra con đường hàng hải xuyên biển, thương cảng Vân Đồn trở nên sôi động hơn, mở rộng giao thương với nhiều quốc gia như Nhật Bản, Mông Cổ, Philippizes và châu Âu.
Nhà Mạc và Lê tiếp tục thúc đẩy phát triển thương cảng Vân Đồn qua các chính sách mở cửa thương mại, tạo điều kiện cho hoạt động buôn bán và giao thương phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, với sự thay đổi của thế kỷ 17 và 19, các trung tâm thương mại mới như Kẻ Chợ, Phố Hiến, Hội An đã dần thay thế Vân Đồn, đưa thương cảng này vào giai đoạn suy tàn và không còn hoạt động.
Tổng Hợp Các Khảo Cổ Học Tại Thương Cảng Vân Đồn
Nỗ lực nghiên cứu của nhiều thế hệ nhà khoa học đã giúp phác dựng hình ảnh về thương cảng Vân Đồn trong lịch sử. Kết quả khảo sát và thám sát khảo cổ học của các nhà khoa học trong và ngoài nước đã chỉ ra rằng thương cảng Vân Đồn có quy mô rộng lớn, với hệ thống nhiều bến thuyền hoạt động trải dài trên phạm vi 200 km2 từ Quảng Yên đến Móng Cái.
So với các thương cảng khác ở Việt Nam như Phố Hiến hay Hội An, Vân Đồn được xem là một hệ thống cảng biển đảo với nhiều điểm tập trung chủ yếu ở khu vực Cống Đông, Cống Tây, Thắng Lợi, Cái Làng, Cống Cái, Con Quy, Quan Lạn. Dự án thăm dò khảo cổ tại các đảo như Quan Lạn, Cống Đông, Cống Tây, Thắng Lợi đã phát hiện nhiều di tích và hiện vật niên đại hàng nghìn năm, chứng minh sự phân bố rộng rãi của thương cảng Vân Đồn và mối liên kết thương mại với nhiều quốc gia trên thế giới.
Điểm khảo sát đảo Cống Tây
Tại đảo Cống Tây, còn được biết đến với tên gọi Thừa Cống, nơi tập trung khu vực hành chính trên đảo, đã phát hiện một lượng lớn di vật đa dạng, đặc biệt là các mẫu đồ gốm sứ. Trong số này, chủ yếu là những hiện vật sản xuất nội địa như đồ sành và gốm sứ của Việt Nam, như gốm men ngọc từ thời Lý, men nâu từ thời Trần và men lam từ thời Lê.
Điểm khảo sát đảo Cống Tây
Ngoài ra, còn có nhiều mẫu đồ gốm nhập khẩu từ Trung Quốc, đặc biệt là loại sứ celadon với lớp men dày và gốm hoa lam có chất lượng cao. Từ các kết quả khảo cổ, kết hợp với vị trí an toàn cho tàu neo đậu, khu vực này được xác định là một bến thuyền quan trọng của thương cảng vào thế kỷ 14 và 15.
Về tính chất của thương cảng, Vân Đồn không chỉ là nơi tập trung nguồn hàng của vùng biển đảo, mà còn là trung tâm giao thương với nhiều trung tâm kinh tế khác. Đặc biệt, có mối liên kết mạnh mẽ với kinh thành Thăng Long, trở thành điểm nối giữa các trung tâm kinh tế quan trọng của Đại Việt.
Bên cạnh các khu vực neo đậu tàu và bãi gốm, các nhà khảo cổ còn xác định nhiều dấu tích của các công trình kiến trúc, chẳng hạn như chùa tháp được xây dựng vào thời Trần. Điều này cho thấy không chỉ là nơi trung chuyển giao thương sầm uất mà còn là nơi có cư dân đông đúc, đã hình thành thành các làng, xã trong quá trình lịch sử.
Điểm khảo sát Bến Cái Làng
Bến Cái Làng, tọa lạc tại xã Đông Bắc trên đảo Quan Lạn, từng là trung tâm sôi động của thương cảng cổ Vân Đồn trong hàng trăm năm. Mặc dù qua thời gian, diện mạo của thương cảng đã không còn như xưa, nhưng bến thuyền này vẫn là nơi lưu giữ hàng vạn mảnh vỡ sành sứ từ các triều đại khác nhau, là những bằng chứng sống về hàng triệu chuyến hàng từng cập bến.
Cái Làng, với ý nghĩa là một khu định cư lớn, từng là nơi đông đúc dân cư, sinh sống chủ yếu bằng nghề buôn bán với các tàu thuyền. Cuộc sống ở đây trở nên phồn thịnh, và người dân đã xây dựng nhiều miếu đền thờ.
Đặc biệt, khu vực Cái Làng hiện nay vẫn còn giữ lại những nền móng của ngôi đình Quan Lạn, cũng như những ngôi miếu cổ có tuổi đời hơn 300 năm, từ thời vua Lý Anh Tông – người có công lớn trong việc lập nên trang Vân Đồn. Ngoài ra, còn có giếng Hệu, một giếng nước ngọt cổ từ thời kỳ Lý, được sử dụng để cung cấp nước sạch cho các tàu buôn trong và ngoài nước. Đây là những dấu vết lịch sử quý giá, là biểu tượng cho sự phồn thịnh và sự huy hoàng của thương cảng xưa xưa.
Điểm khảo sát Khu vực Cống Cái
Tại khu vực Cái Làng trên đảo Quan Lạn, các nhà khảo cổ học đã khám phá ra nhiều dấu tích lịch sử quan trọng, bao gồm những nền móng của các bến bãi và những viên đá tảng lớn được cho là nơi neo đậu thuyền khi xưa. Ngoài ra, những hiện vật gốm sứ cổ đã được khai quật tại đây, đóng góp vào việc khẳng định vai trò của nơi này là một trung tâm trọng yếu trong hệ thống giao thương của thương cảng cổ Vân Đồn.
Cống thủy lợi lớn nhất Việt Nam
Các khám phá mới này bổ sung thêm thông tin cho việc hiểu về khu vực Cái Làng. Trước đó, đã tìm thấy dấu tích từ thời Lý Trần trong các hố khai quật, nhưng diện tích của chúng khá nhỏ. Tuy nhiên, với những phát hiện mới, đã rõ ràng hơn về vị trí này, đặc biệt là khu vực được cho là nơi Trần Khánh Dư luyện quân, có thể là nơi ông tập hợp quân lính, dẫn đến việc phát hiện nhiều di vật gốm sứ từ thời Trần. Hơn nữa, trong khu vực này cũng đã phát hiện các đồng tiền từ thời Bắc Tống đến thời Lê Cảnh Hưng.
Các phát hiện từ khai quật khảo cổ học và các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng có nhiều điểm được coi là bến thuyền, kể cả ven bờ và ngoài các đảo. Thêm vào đó, cần nhìn nhận thương cảng Vân Đồn dưới góc độ là nơi có sự hiện diện của cư dân từ thời xa xưa, góp phần tạo nên văn hóa Hạ Long trên Vịnh Bái Tử Long và Vịnh Hạ Long. Văn hóa này đã tồn tại từ hàng ngàn năm trước Công nguyên và đã giao lưu với các vùng Đông Nam Á, điều này là lý do Vân Đồn được lựa chọn để trở thành một thương cảng quan trọng.
Trung Tâm Của Thương Cảng Vân Đồn Là Đâu?
Một vấn đề thú vị mà nhiều nhà nghiên cứu quan tâm là vị trí trung tâm của thương cảng Vân Đồn. Có nhiều quan điểm khác nhau về điều này, một số cho rằng trung tâm là Cái Làng, trong khi một số khác tin rằng nó phải là quần đảo Cống Đông – Cống Tây. GS.TS.Nguyễn Văn Kim (Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia Việt Nam) đề xuất rằng trung tâm của thương cảng Vân Đồn bao gồm ba phân khu chính.
- Phân khu 1 là quần đảo Cống Đông – Cống Tây, được xem là trung tâm kinh tế, văn hóa và ngoại giao lớn nhất của Vân Đồn trong thời kỳ nhà Lý – Trần.
- Phân khu 2 là quần đảo Hải Vân, có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ an ninh và kiểm soát thuế quan, đảm bảo giao nhận và buôn bán các sản phẩm cao cấp của phân khu 1. Nó cũng tạo điều kiện cho hoạt động trao đổi kinh tế với thế giới bên ngoài. Từ cuối thế kỷ 15 đến đầu thế kỷ 16, phân khu này thay thế phân khu Cống Đông – Cống Tây để trở thành trung tâm lớn nhất và quan trọng nhất của Vân Đồn.
- Phân khu 3 bao gồm các bến cảng khác ở xã Ngọc Vừng, cả hai đều đóng vai trò trong việc buôn bán quốc tế và bảo vệ an ninh ở phía Nam của Thương Cảng.
Ba phân khu này đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động chính trị, kinh tế và xã hội suốt bảy thế kỷ hình thành và phát triển của hệ thống thương cảng Vân Đồn. Điều này cho thấy sự phức tạp và quan trọng của mạng lưới thương mại này trong lịch sử kinh tế và chính trị của khu vực.
Di Tích Lịch Sử Của Thương Cảng Vân Đồn
Di tích Thương cảng Vân Đồn bao gồm một hệ thống các bến thuyền cổ trải rộng trên khoảng 200 km² trong vịnh Bái Tử Long, bao gồm các bến như Cống Đông, Cống Tây, Cái Làng, Cống Cái, Con Quy, Cái Cống, Cống Yên, Cống Hẹp, thuộc bốn xã: Thắng Lợi, Ngọc Vừng, Quan Lạn, và Minh Châu của huyện Vân Đồn.
Di tích lịch sử của thương cảng Vân Đồn
Do sự trôi dạt và sự biến đổi của môi trường biển, dấu tích của thương cảng Vân Đồn xưa hiện chỉ còn lại hàng triệu mảnh sành sứ, các nền nhà, công trình, và di tích tiền cổ nằm dưới lòng đất hoặc trên bờ vực tại các bến thuyền cổ.
Vào ngày 29 tháng 10 năm 2003, các bến Cống Đông, Cống Tây (xã Thắng Lợi), và bến Cái Làng (xã Quan Lạn) đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia theo Quyết định số 59/2003/QĐ-BVHTT. Điều này nhấn mạnh sự quan trọng của những dấu tích này trong việc bảo tồn và nghiên cứu về lịch sử và văn hóa của vùng đất này.
Trên đây, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu chi tiết về thương cảng Vân Đồn. Đây quả là một trong những thương cảng hàng đầu tại Việt Nam mà bạn không nên bỏ lỡ. Nếu co dịp, hãy cùng đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp lịch sử hào hùng của thương cảng này nhé!
